معماری بنای مسجد گوهرشاد از چه شیوه‌ای پیروی می‌کند؟

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، رجبعلی لباف‌خانیکی در خصوص معماری مسجد گوهرشاد اظهار کرد: از ویژگی‌های معماری مسجد گوهرشاد به لحاظ زیبایی‌شناسی تلفیق آجر و کاشی است که امروز نیز شاهد این عنصر تزئینی در مناره‌ها، اسپر و بدنه ایوان‌های این بنا هستیم.

بیشتر بخوانید

طراحی کدام شاهکار‌های معماری اروپا از دنیای اسلام سرقت شدند؟ + تصاویر

وی اضافه کرد: این پدیده به صورت تلفیق کاشی و سنگ در بنای مسجد گوهرشاد اجرا شده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

همچنین این پدیده ایوان مقصوره و برخی از غرفه‌ها، ازاره‌های مدرسه غیاثیه، خرگرد و آرامگاه ابابکر تایبادی را نیز آراسته است.

کاشی معرق بیشترین نوع کاشی به کار رفته در مسجد گوهرشاد است

این پژوهشگر خراسانی خاطرنشان کرد: بیشترین نوع کاشی به کار رفته در مسجد گوهرشاد کاشی معرق است، اما در برخی از کتیبه‌ها و قاب‌ها که بیشتر مربوط به دوره قاجار است، بیشتر از کاشی هفت‌رنگ استفاده شده است. همچنین نقش‌ها و نقش کاشی‌های به کار رفته در تزئینات مسجد بسیار متنوع است. برای مثال لچکی‌های ایوان‌ها، غرفه‌ها، طاق‌نما‌ها و حاشیه‌ها با نقوش اسلیمی و ختایی، درون غرفه‌ها و دیوار‌های جانبی ایوان با گره‌های هندسی، کتیبه‌های بنایی و ترکیب کاشی با آجر زینت یافته است.

مطالعه سیر تحول کتیبه‌نگاری در مسجد گوهرشاد

لباف‌خانیکی بیان کرد: از آنجا که از تمام دوره‌ها کتیبه‌هایی در این مسجد بر جای مانده، می‌توان سیر تحول کتیبه‌نگاری به خصوص خط ثلث را در مسجد گوهرشاد مطالعه کرد. مسجد گوهرشاد یک نوبت در عصر شاه عباس به دلیل فرسودگی و خرابی ناشی از حمله ازبک‌ها تعمیر و بار دیگر جهت رفع خرابی‌ها بر اثر زلزله سال ۱۰۸۴ هجری قمری مرمت شد. بر اثر آن زلزله نیمی از مسجد گوهرشاد خراب و گنبد نیز منهدم شده بود که به دستور شاه سلیمان توسط یک بنای اصفهانی به نام شجاع مرمت و بازسازی شد.

وی با اشاره به مرمت‌های دوره قاجار تصریح کرد: به استناد چند کتیبه در دوره قاجار نیز مرمت‌هایی در مسجد صورت گرفته که ظاهرا بازسازی مناره‌های مسجد در سال ۱۲۷۲ هجری قمری از جمله مهم‌ترین این مرمت‌ها بوده است. در سال ۱۳۳۰ هجری قمری قزاق‌های روس حرم مطهر به توپ بستند که طی آن به مسجد گوهرشاد نیز آسیب وارد شد.

این باستان‌شناس خراسانی اضافه کرد: در دوران معاصر نیز بین سال‌های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۳ شمسی یک دوره تعمیرات اساسی در مسجد انجام شد که مهم‌ترین آن بازسازی‌های بخشی از ایوان مقصوره و گنبد بوده است. همچنین در همین دوره گنبد با ابتکار یک معمار به نام عباس آفریده به طور کامل با بتن تجدید بنا شد و در سال ۱۳۵۱ کار تعمیرات گنبد و مسجد گوهرشاد به پایان رسید. نمای کنونی که در حال حاضر از گنبد مسجد مشاهد می‌شود بر فراز حاص همان تجدید بناست.

لباف‌خانیکی ابراز کرد: شیوه معماری مسجد گوهرشاد آذری است. در این سبک فاصله دوپوش گنبد از یکدیگر زیاد است. به عنوان مثال گنبد‌ها در آرامگاه تیمور در سمرقند یا آرامگاه گوهرشاد در هرات و بسیاری از بنا‌های دیگر که به سبک آذری ساخته شده است. این گنبد‌ها بسیار بلند است، اما در مسجد گوهرشاد اتفاق ناخواسته‌ای رخ داده که معمار مجبور شده سنت‌شکنی کند و گنبد مسجد را نسبت به ابعاد عظیم مسجد و ایوان مقصوره کوتاه بگیرد.

وی تصریح کرد: این سنت‌شکنی به این دلیل بوده که اگر قرار بود گنبد را متناسب با ابعاد مسجد خیلی بلند اجرا کنند، از گنبد حرم مطهر بالاتر می‌رفت؛ آن زمان ارتفاع گنبد حرم مطهر فقط ۱۷ متر بود. با تمام تلاشی که قوام‌الدین شیرازی انجام داد، باز هم نتوانست گنبدی کوتاه‌تر از ۳۹ متر برای مسجد گوهرشاد بسازد.

لباف خانیکی یادآور شد: بنابراین مسجد گوهرشاد که در واقع به دلیل تبرک در کنار حرم مطهر ساخته شد بود، ارتفاعی پیدا کرد که گنبد حرم امام رضا (ع) را تحت تاثیر قرار می‌داد و به همین دلیل معماری گنبد حرم مطهر را از سبک رازی به سبک آذری تغییر دادند.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی ادامه داد: بر همین اساس معماران سعی کردند در این سبک بر فراز ساقه گنبدی حرم یک ساقه بلند به ارتفاع ۱۲ متر ایجاد کنند که با گنبد مسجد گوهرشاد برابری کند؛ اگر چه هنوز هم گنبد حرم امام رضا (ع) حدود ۲ متر کوتاه‌تر از گنبد مسجد گوهرشاد است، اما وقتی از دور نگاه می‌کنیم هر ۲ گنبد را به موازات یکدیگر می‌بینیم.

منبع: ایسنا

انتهای پیام/

منبع: باشگاه خبرنگاران

کلیدواژه: معماری و شهرسازی معماری اسلامی مسجدگوهرشاد مسجد گوهرشاد لباف خانیکی گنبد مسجد حرم مطهر گنبد حرم

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۹۱۳۵۸۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

یک کشف علمی از جنس اشعار «خیام»؛ فسیل انسان در حمّام خانۀ شما! (+عکس)

 یک فسیل فکّ انسان که میلیون‌ها سال در سنگ حفظ شده باشد، از آن چیزهایی است که دانشمندان سال‌ها برای یافتنش در محیط‌های طبیعی تلاش می‌کنند. اما چه می‌شود اگر این فک در کفپوش حمام شما و درون یک کاشی تراورتن قرار داشته باشد؟ بله این کاملا امکانپذیر است.

به گزارش فرادید، یک نمونه حیرت‌انگیز از چنین کشفی اخیراً در بخش فسیل‌های وبسایت اخبار اجتماعی ردیت (r/fossils) فاش شد؛ زمانی که فردی ناشناس در ترکیه تصویری از چیزی شبیه به برش عرضی یک فک انسان را که در کاشی خانه‌ی نوساز والدینش یافته بود، آپلود کرد.

این موضوع حتی با وجود اینکه فرد ناشناس اعلام کرد که دندانپزشک است و فک را به محض دیدن تشخیص داده، ممکن است شبیه یکی دیگر از داستان‌های اغراق‌آمیز اینترنتی به نظر برسد. اما عکس‌ها کاملاً قانع‌کننده بودند: یک فک که به صورت جانبی از میان حداقل پنج دندان آن بریده شده، به طور مرتب در سطح کاشی تراورتن محصور شده بود.

این کشف، رازها و پرسش‌هایی را به دنبال دارد: این فک باستانی متعلق به چه کسی بوده، چگونه به کاشی حمام تبدیل شده است و بقیه بدن کجاست؟

داستان‌هایی در سنگ

سنگ تراورتن در نزدیکی چشمه‌هایی تشکیل می‌شود که آب آن‌ها سرشار از کربنات کلسیم محلول است. این کربنات کلسیم لایه‌هایی از سنگ را تشکیل می‌دهد، نوعی نسخه‌ی عظیم طبیعی از همان اتفاقی که روی لوله‌ها یا درون سماور خانه می‌افتد (در جاهایی که آب حاوی املاح زیادی است).

در حین تشکیل، سنگ تراورتن ممکن است برگ، چوب و بقایای جانوران (از جمله انسان‌سانان باستانی) را در خود جای دهد. این لایه‌های تراورتن می‌توانند به آبشارهای چشمگیری مانند آبشارهای چشمه‌های Mammoth در پارک ملی Yellowstone تبدیل شوند.

لایه‌های تراورتن مانند آنچه در Mammoth Hot Springs وجود دارد، ممکن است در حین شکل‌گیری، بقایای گیاهان و حیوانات را در خود به دام بیاندازند.

مناطق مشابهی را از تشکیل تراورتن را می‌توان در استان دنیزلی در جنوب شرقی ترکیه مشاهده کرد. خطوط راه راه چشمگیر رسوبات تراورتن در این منطقه باعث محبوبیت این سنگ برای استفاده در خانه‌ها و ساختمان‌های تجاری شده است.

در سال ۲۰۰۲، دکتر Mehmet Cihat Alçiçek، استاد زمین‌شناسی در دانشگاه Pammukale، در حال بررسی فسیل‌ها در پنل‌های تراورتن تراش‌نخورده در نزدیکی روستای Kocabaş بود که طرح کلی جمجمه‌ای شبیه انسان را دید.

Alçiçek و متخصصان آناتومی و زمین‌شناسی سرانجام به این نتیجه رسیدند که این جمجمه متعلق به فردی از گونه‌ی Homo erectus است که بین ۱.۶ تا ۱.۲ میلیون سال پیش زندگی می‌کرد. تنها چیزی که از آن باقی مانده بود، برشی مورب از ابرو به سمت پشت جمجمه بود، به ضخامت تنها ۱.۵ سانتیمتر. هیچ قسمت دیگری هرگز پیدا نشد.

نمونه‌ای خیره‌کننده

حال به سراغ فک جدیدی می‌رویم که در کاشی تراورتن گیر کرده است و هنوز نام یا هویت شناخته‌شده‌ای ندارد. با به‌روزرسانی‌های پست ردیت، مشخص شد که معادت تراورتن ترکیه منبع این سنگ بوده و انسان‌شناسان سراسر جهان از این فرصت برای مطالعه‌ی فک استقبال کرده‌اند.

در حالی که هنوز هیچ برنامه‌ای در نظر گرفته نشده است، هر مطالعه‌ای احتمالاً با انتقال فک و تراورتن اطراف آن به آزمایشگاهی برای اسکن CT آغاز می‌شود و پس از آن کار پر زحمت جدا کردن استخوان از سنگ دنبال خواهد شد. روش‌های امروزی می‌توانند اطلاعات شگفت‌انگیزی از فسیلی مانند این به دست ‌دهند.

اولین هدف، تعیین سن استخوان خواهد بود. برای تعیین سن جمجمه‌ی Kocabaş، تیمی از محققان بین‌المللی از روشی به نام "تاریخ‌گذاری هسته‌ای کیهانی" استفاده کردند. هنگامی که این ذرات به مواد معدنی حاوی اکسیژن و سیلیسیم برخورد می‌کنند، برخی از اتم‌ها را به ایزوتوپ‌های رادیواکتیو تبدیل می‌کنند.

با نمونه‌گیری از کریستال‌های کوارتز از کاشی تراورتن و اندازه‌گیری سرعت تجزیه در ایزوتوپ‌های رادیواکتیو، می‌توان تخمین زد که چه مدت پیش صاحب فک باستانی در معرض سطح زمین قرار داشته است.

فک همچنین دارای بخش مهمی است که جمجمه Kocabaş فاقد آن است: دندان‌ها. دندان‌ها کپسول‌های زمانی از بخش‌های زیادی از دوران کودکی یک فرد هستند و می‌توانند قدرتمندترین ابزار برای قرار دادن یک فسیل در شجره‌ی خانوادگی گسترده‌تر باشند.

با مطالعه‌ی نرخ رشد مینا، محققان می‌توانند زمان وقوع رویدادهای متعددی از جمله تولد، از شیر گرفتن و بلوغ را بررسی کنند. تنش‌های فصلی و دوره‌هایی که فرد از بیماری رنج می‌برد، می‌تواند در مینا ثبت شود. همچنین در اطراف ریشه‌هایشان، دندان‌ها لایه‌هایی از ماده‌ای رسوب‌مانند ایجاد می‌کنند که می‌تواند نشانه‌هایی از استرس‌های قابل توجه زندگی را نیز حفظ کند.

اثرات دیگری نیز روی سطوح دندان‌ها در داخل رسوب سختی به نام "جرم دندان" حفظ می‌شود که ممکن است حاوی ذرات ریز ذرات غذا و میکروب‌ها باشد. همچنین می‌توان ردیابی از چربی‌ها، پروتئین‌ها و حتی دود را در جرم دندان حفظ کرد.

بزرگترین منبع بالقوه اطلاعات در مورد یک فرد باستانی، DNA است. اما DNA برای همیشه باقی نمی‌ماند. حفظ آن در استخوان‌های باستانی به دما و محیط شیمیایی بستگی دارد. بهترین ژنوم‌های باستانی از غارهای سرد به دست می‌آیند.

به نظر نمی‌رسد تراورتن که در چشمه‌های گرم تشکیل می‌شود به اندازه کافی امیدوارکننده باشد. با این حال، بدون تلاش نمی‌توان از چیزی مطمئن شد. خوشبختانه، ژنتیک‌دان‌ها برای اینکه بفهمند آیا DNA حفظ شده است یا خیر، نیازی به نمونه‌گیری از خود فک ندارند، زیرا می‌توانند روی استخوان یا دندان حیوانی از همان رسوب آزمایش کنند.

و آخرین نکته اینکه احتمال یافتن بقیه اسکلت بسیار اندک است. اگرچه ممکن است بخش‌های دیگری از بدن این انسان باستانی در پنل‌های دیگر تراورتن در جاهای دیگر (مثل حمام یک خانه) وجود داشته داشته باشند، اما تشخیص اینکه آن‌ها بخش‌هایی از بدن انسان هستند قطعا به هیچ وجه ساده نیست و بنابراین به احتمال زیاد آن قطعات جلب توجهی نخواهند کرد و شانس پیدا شدنشان بسیار بسیار اندک خواهد بود.

کانال عصر ایران در تلگرام